کتاب عناصر زیباییشناختی قرآن کریم تألیف محمد طاهری‌گندمانی و مهدی طاهری‌گندمانی پژوهشی میان‌رشته‌ای در حوزه‌ی زبان، بلاغت و زیبایی‌شناسی قرآن است که تلاش دارد از منظر هنری و زبانی، جلوه‌های زیبایی در آیات الهی را تحلیل کند. نویسندگان با بهره‌گیری از دانش‌های بلاغی، بدیعی، موسیقایی و تصویرپردازی، قرآن را نه تنها کتابی الهی و هدایت‌گر بلکه اثری سرشار از زیبایی ادبی و هنری معرفی می‌کنند. این اثر در پی پاسخ به پرسشی اساسی است: زیبایی قرآن از کجاست و چگونه در الفاظ، معانی و ساختار زبانی‌اش جلوه‌گر میشود؟ هدف نویسندگان، کشف عناصر زبانی و بیانی‌ای است که قرآن را به اوج زیبایی ادبی و بلاغی رسانده‌اند و نشان دادن آن است که زیبایی قرآن، فراتر از زیبایی لفظی، در عمق معنا، موسیقی، تصویر و خطاب نهفته است.
خلاصه محتوای کتاب
فصل اول: زیبایی‌شناسی قرآن بر اساس دیدگاه دوقطبی و تکثر معنا
نویسندگان با مروری تاریخی بر مفهوم «زیبایی» در اندیشه‌های مختلف، به این پرسش می‌پردازند که آیا زیبایی امری عینی است یا ذهنی. در ادامه، با بررسی واژگان مرتبط با زیبایی در قرآن، به ظرفیت‌های زبانی و چندلایه بودن معنا در آیات اشاره میشود. موضوعاتی چون تناسب و توازن، ترادف، تنوع رنگ‌ها و نظم آوایی کلمات از عناصر بنیادین زیبایی در قرآن معرفی می‌شوند.
فصل دوم: علوم بلاغت، مؤلفه‌ها و عناصر زیبایی قرآن
این فصل جامع‌ترین بخش نظری کتاب است که به بررسی نقش دانش‌های معانی، بیان و بدیع در شکل‌گیری زیبایی‌های قرآنی می‌پردازد. مفاهیمی مانند ایجاز، اطناب، استعاره، تشبیه، کنایه، تمثیل و محسنات لفظی و معنوی با ذکر نمونه‌های قرآنی تحلیل شده‌اند. نویسندگان نشان می‌دهند که بلاغت قرآن نه حاصل تکلف ادبی، بلکه جلوه‌ای طبیعی از الهی بودن سخن است.
فصل سوم: موسیقی، تصویر و نقش آن‌ها در زیبایی قرآن
در این فصل، به موسیقی الفاظ و معانی، آهنگ آیات، و هماهنگی درونی واژگان پرداخته میشود. نویسندگان از اصطلاحاتی چون «سمفونی قرآنی»، «فاصله‌های آوایی» و «موسیقی درونی» برای تبیین تأثیر صوتی و ریتمیک قرآن استفاده کرده‌اند. سپس، جنبه‌ی تصویری قرآن بررسی میشود؛ یعنی چگونگی خلق تصویرهای هنری، حسی و استعاری در آیات از طریق تشبیه، تمثیل، حس‌آمیزی، انسان‌انگاری و تنوع صحنه‌ها.
فصل چهارم: کنکاشی زیباشناسانه بر خطابات قرآن کریم
در این فصل، خطاب‌های قرآنی به عنوان یکی از جلوه‌های بلاغت و زیبایی تحلیل میشود. نویسندگان نشان می‌دهند که شیوه‌های خطاب در قرآن (به پیامبران، انسان‌ها، کافران، یا مخاطبان ناشناس) در انتقال پیام الهی، تأثیر عاطفی و تربیتی ویژه‌ای دارند. به‌ویژه خطاب‌های نبوی، جلوه‌ای از احترام، مهر و در عین حال هشدار الهی به شمار آمده‌اند.
فصل پنجم: نتایج و پیشنهادات
در پایان، نویسندگان نتیجه می‌گیرند که زیبایی قرآن پدیده‌ای چندوجهی است که در لفظ، معنا، ساختار، موسیقی و تصویر تجلی یافته است. آن‌ها پیشنهاد می‌کنند که پژوهش‌های آینده با بهره‌گیری از روش‌های جدید تحلیل گفتمان و زبان‌شناسی شناختی، ابعاد تازه‌ای از زیبایی قرآن را آشکار کنند.
🧾 جمع‌بندی
کتاب عناصر زیباییشناختی قرآن کریم اثری جامع و تحلیلی در حوزه‌ی هنر و زبان قرآن است که با اتکا به منابع بلاغی و تفسیری، تلاش می‌کند ساختارهای زیبایی در کلام الهی را علمی و نظام‌مند معرفی کند. نویسندگان با رویکردی نو، زیبایی قرآن را نه‌تنها در سطح زبانی بلکه در عمق معنا، موسیقی، تصویر و ارتباط با مخاطب بررسی کرده‌اند. این اثر می‌تواند منبعی ارزشمند برای دانشجویان رشته‌های علوم قرآنی، ادبیات عرب، الهیات و زیبایی‌شناسی دینی باشد و افق تازه‌ای در شناخت جلوه‌های هنری و بیانی قرآن بگشاید.
