عنوان: مقدمهای بر جغرافیای سیاسی (دانش حکمرانی) با رویکرد اسلامی نویسندگان: دکتر محمود واثق، دکتر احد محمدی ناشر: نشر انتخاب، تهران، ۱۴۰۲ مشخصات ظاهری: ۲۷۹ صفحه، مصور و جدول‌دار شابک: 978-622-345-082-2 موضوع: جغرافیای سیاسی، فلسفه سیاست اسلامی، جغرافیای جهان اسلام، قدرت و حکمرانی در اسلام رده‌بندی کنگره: JC319 رده‌بندی دیویی: 320.12
کتاب «مقدمهای بر جغرافیای سیاسی (دانش حکمرانی) با رویکرد اسلامی» نخستین تلاش نظام‌مند در جهت تبیین مبانی جغرافیای سیاسی از منظر آموزه‌های اسلامی است. نویسندگان در این اثر می‌کوشند تا با تکیه بر منابع اصلی اسلام، به‌ویژه قرآن کریم و نهج‌البلاغه، مفاهیم بنیادین جغرافیای سیاسی را از دیدگاه دینی بازخوانی کنند و الگویی نوین از «دانش حکمرانی اسلامی» ارائه دهند.
این اثر در واکنش به سیطره اندیشه‌های سکولار و غیردینی در علوم انسانی نگاشته شده و هدف آن بازگرداندن عقلانیت الهی، اخلاق و عدالت به عرصه تحلیل‌های سیاسی و جغرافیایی است. نویسندگان بر این باورند که اسلام، برخلاف نظریه‌های مدرن غربی، دیدگاهی جامع نسبت به جامعه، حکومت، قدرت و قلمرو دارد و می‌تواند مبنای تکوین علم جغرافیای سیاسی اسلامی قرار گیرد.
خلاصه محتوای کتاب (مرور فصل‌ها و مباحث اصلی)
کتاب در شش فصل تدوین شده و هر فصل یکی از ابعاد نظری و کاربردی جغرافیای سیاسی اسلامی را بررسی می‌کند:
فصل اول: مفاهیم و مسائل جغرافیای سیاسی در فلسفه سیاسی اسلام
به تبیین ضرورت دولت و حکومت در تفکر اسلامی، انواع جوامع و حکومت‌ها، و مقایسه دیدگاه اسلام با مکاتب سیاسی معاصر می‌پردازد. در این فصل نشان داده میشود که جغرافیای سیاسی در اسلام با تأکید بر عدالت، امامت و کرامت انسانی معنا می‌یابد.
فصل دوم: رویکرد جغرافیایی اسلام
به نقد دیدگاه‌های جبرگرایی و ساختارگرایی در جغرافیای سیاسی غرب می‌پردازد و با استناد به قرآن و سخنان امام علی(ع)، مسئولیت انسانی و نقش اراده را در شکل‌دهی سرنوشت جوامع برجسته می‌سازد. سپس راهبردهای سیاسی اسلام در سه سطح کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تبیین میشود.
فصل سوم: منشأ شکل‌گیری حکومت
به بررسی نظریه‌های اسلامی و فلسفی در زمینه پیدایش حکومت اختصاص دارد. دیدگاه ابن‌خلدون درباره «عصبیت» و پیوند آن با تکوین دولت اسلامی تحلیل و با نظریه‌های جدید قدرت مقایسه میشود.
فصل چهارم: قدرت و ماهیت آن
در این فصل، مفهوم قدرت از منظر فلسفی، الهی و اجتماعی بررسی میشود. نویسندگان ضمن تحلیل منابع طبیعی، انسانی و الهی قدرت، ویژگی‌های حکومت‌های نرم و سخت را توضیح داده و مشروعیت قدرت در اندیشه اسلامی را با معیار عدالت، ایمان و خدمت به مردم تفسیر می‌کنند.
فصل پنجم: جغرافیای سیاسی از منظر فقه سیاسی اسلام
این فصل محوری‌ترین بخش کتاب است. در آن، قلمروهای جغرافیایی از نگاه فقه اسلامی مانند دارالاسلام، دارالکفر، دارالعهد و دارالموادعه بررسی میشود. همچنین مفهوم اُم‌القُری و جایگاه ژئوپلیتیکی جهان اسلام تبیین می‌گردد. در ادامه، نظریه نوینی با عنوان «راهبرد هم‌تکمیلی» معرفی میشود که بر همگرایی اقتصادی، فرهنگی، امنیتی و سیاسی کشورهای اسلامی تأکید دارد. نویسندگان با مطالعه موردی کشورهای ایران، افغانستان، کویت و یمن، نشان می‌دهند که چگونه هم‌تکمیلی می‌تواند الگوی تحقق وحدت اسلامی و امنیت پایدار در منطقه باشد.
فصل ششم: مرز و تاریخچه آن
فصل پایانی به تعریف مفاهیم مرز، قلمرو و نفوذ در جغرافیای سیاسی اسلامی اختصاص دارد. دو رویکرد «مکانی» و «فرامکانی» (کروی) در تحلیل مرزها تشریح میشود و تقسیم‌بندی کشورها براساس قلمرو نفوذ و مؤلفه‌های قدرت سرزمینی ارائه می‌گردد.
🧾 جمع‌بندی
کتاب «مقدمهای بر جغرافیای سیاسی (دانش حکمرانی) با رویکرد اسلامی» با تلفیق مباحث دینی و سیاسی، گامی مهم در اسلامی‌سازی علوم جغرافیایی و اجتماعی به شمار می‌رود. نویسندگان با بهره‌گیری از منابع اسلامی و تحلیل تطبیقی با نظریات غربی، تصویری منسجم از رابطه دین، قدرت، سرزمین و جامعه ارائه داده‌اند. این اثر می‌تواند منبعی ارزشمند برای دانشجویان رشته‌های جغرافیای سیاسی، علوم سیاسی، مطالعات اسلامی و حکمرانی باشد و زمینه‌ساز پژوهش‌های عمیق‌تر در توسعه مدل‌های بومی سیاست و قدرت در جهان اسلام گردد.
