کتاب جایگاه طرحوارههای ناسازگار اولیه در اضطراب رقابتی ورزشکاران نوشته‌ی آناهیتا اربابی، پژوهشی در مرز میان روان‌شناسی شناختی و روان‌شناسی ورزش است که به بررسی رابطه‌ی میان الگوهای شناختی پایدار (طرحواره‌ها) و اضطراب رقابتی در میان ورزشکاران می‌پردازد. هدف اصلی نویسنده، روشن ساختن این نکته است که چگونه باورها و طرحوارههای اولیه‌ی شکل‌گرفته در دوران کودکی، می‌توانند در موقعیت‌های رقابتی ورزشی فعال شوند و سبب افزایش اضطراب، کاهش تمرکز و افت عملکرد گردند. اثر حاضر کوشیده است با اتکا به مبانی نظری طرحواره‌درمانی، نظریه‌های اضطراب و روان‌شناسی ورزش، زمینه‌ای علمی برای شناسایی عوامل درونی مؤثر بر عملکرد ورزشکاران فراهم کند و راه را برای طراحی مداخلات شناختی-رفتاری در حوزه‌ی روان‌شناسی ورزش هموار سازد.
خلاصه محتوای کتاب
فصل اول: طرحوارههای ناسازگار اولیه (مفاهیم و مبانی نظری)
نویسنده در این فصل، مفاهیم بنیادین طرحواره و طرحوارههای ناسازگار اولیه را بر اساس نظریه‌ی «جفری یانگ» تشریح می‌کند. ضمن تبیین خصوصیات زیستی و روان‌شناختی طرحواره‌ها، مدل نظری شکل‌گیری و عملکرد آن‌ها بررسی میشود. مباحثی مانند حوزه‌های پنج‌گانه طرحواره‌ها، سبک‌های مقابله‌ای ناسازگار، و مراحل درمان طرحواره‌ای با تأکید بر جنبه‌های شناختی و هیجانی مطرح شده‌اند. فصل با مرور راهبردهای شناختی و تجربی در طرحواره‌درمانی و مدل مفهومی آن پایان می‌یابد.
فصل دوم: اضطراب رقابتی
این فصل به مرور مفاهیم و نظریه‌های مرتبط با اضطراب و به‌ویژه اضطراب رقابتی اختصاص دارد. نویسنده ضمن تعریف اضطراب و تمایز آن از استرس و ترس، به نظریه‌های کلاسیک و معاصر از جمله نظریه سائق، فرضیه یو وارونه، نظریه اضطراب چندبعدی، نظریه فاجعه و اضطراب بهینه اشاره می‌کند. در ادامه، دیدگاه‌های رفتارگرایی، روان‌کاوی، زیستی و شناختی درباره منشأ اضطراب مرور می‌شوند. فصل دوم در واقع زیربنای نظری پژوهش درباره‌ی اضطراب در موقعیت‌های ورزشی است.
فصل سوم: اضطراب رقابتی در ورزشکاران
این فصل ماهیتی کاربردی دارد و به بررسی ارتباط میان ویژگی‌های شخصیتی، انگیزش، اعتمادبه‌نفس، و اضطراب در محیط ورزشی می‌پردازد. نویسنده ضمن اشاره به نقش روان‌شناسی ورزش در عملکرد ورزشی، عواملی مانند ترس از شکست، خودپنداره، خودکارآمدی و انگیزش درونی را در شکل‌گیری اضطراب رقابتی تحلیل می‌کند. در این فصل همچنین نظریه‌های انگیزشی از جمله نظریه خودکارآمدی بندورا و مدل شایستگی درک‌شده هارتر تشریح می‌شوند.
فصل چهارم: طرحوارههای ناسازگار اولیه و اضطراب رقابتی ورزشکاران (یک مطالعه تجربی)
فصل پایانی بخش پژوهشی کتاب است که شامل گزارش مطالعه‌ای تجربی درباره رابطه بین طرحوارههای ناسازگار اولیه و اضطراب رقابتی در میان گروهی از ورزشکاران است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد برخی از طرحواره‌ها مانند بی‌اعتمادی، شکست، معیارهای سخت‌گیرانه و وابستگی بیشترین ارتباط را با اضطراب رقابتی دارند. در پایان، نویسنده نتیجه می‌گیرد که شناسایی و اصلاح طرحوارههای ناسازگار در ورزشکاران می‌تواند از طریق مداخلات شناختی-رفتاری، نقش مؤثری در کاهش اضطراب و بهبود عملکرد ورزشی داشته باشد.
🧾 جمع‌بندی
کتاب جایگاه طرحوارههای ناسازگار اولیه در اضطراب رقابتی ورزشکاران تلاشی علمی برای پیوند دادن مفاهیم روان‌شناسی شناختی با روان‌شناسی ورزش است. اثر حاضر با ترکیب نظریه‌های یانگ در طرحواره‌درمانی و نظریه‌های اضطراب، چشم‌اندازی تازه برای فهم علل درونی اضطراب رقابتی و کاهش آن ارائه می‌دهد. این کتاب منبعی سودمند برای دانشجویان روان‌شناسی، روان‌شناسی ورزشی، مربیان و روان‌شناسان بالینی است که به دنبال درک علمی از عوامل شناختی مؤثر بر عملکرد و سلامت روان ورزشکاران هستند.
