کتاب «صلاحیت تخصصی دادگاه خانواده و بازنگری در آیین دادرسی خانواده» پژوهشی تحلیلی در حوزه حقوق خانواده، آیین دادرسی مدنی و سیاست‌گذاری قضایی است که با تمرکز بر رأی وحدت رویه شماره ۷۶۹ دیوان عالی کشور، جایگاه جدید دادگاه‌های خانواده را در نظام قضایی ایران بررسی می‌کند.
نویسنده با رویکردی مفهومی ـ تطبیقی نشان می‌دهد که چرا و چگونه دعاوی خانوادگی نیازمند دادگاه تخصصی هستند و چه تفاوت‌هایی میان دادرسی خانواده و دادرسی عمومی وجود دارد.
این اثر تلاش می‌کند با تحلیل مبانی نظری، ساختاری و کارکردی دادگاه خانواده، نقاط ضعف نظام فعلی، ظرفیت‌های نادیده‌مانده، و آثار تخصصی‌سازی محاکم را در سرعت رسیدگی، کاهش تعارضات، افزایش رضایت طرفین و تحقق عدالت خانوادگی روشن کند.
کتاب علاوه بر تحلیل نظری، یک گام عملی نیز برمی‌دارد و پیامدهای رأی وحدت رویه ۷۶۹ را بر رفع ابهامات، نظم‌بخشی رویه و تقویت بنیان قضازدایی خانوادگی بررسی می‌کند. این اثر برای قضات، وکلا، دانشجویان حقوق و برنامه‌ریزان قضایی منبعی ارزشمند و کاربردی است.
🟣 خلاصه محتوای کتاب (مرور فصل‌ها و مباحث اصلی)
فصل اول: مقدمه
در فصل نخست، نویسنده پرسش محوری کتاب («آیا دادگاه خانواده باید دادگاهی تخصصی باشد؟») را مطرح می‌کند. ضرورت بررسی موضوع، جایگاه خانواده در نظام قضایی و پیشینه پژوهش‌های داخلی و خارجی نیز بیان شده است.
فصل دوم: دادگاه خانواده تخصصی یا اختصاصی
این فصل قلب تئوریک کتاب است.
مباحث اصلی شامل:
۱. تعریف و مفهوم تخصصی یا اختصاصی بودن دادگاه خانواده
در این بخش تفاوت میان دادگاه تخصصی و دادگاه اختصاصی توضیح داده میشود و نقش این دادگاه‌ها در رسیدگی انسانی، روان‌محور و تخصصی به اختلافات خانوادگی تشریح می‌گردد.
۲. اهمیت و مزایا
از جمله:
افزایش دقت رأی
سرعت بیشتر رسیدگی
کاهش آسیب‌های روانی
تقویت اعتماد عمومی
کاهش خطاهای دادرسی
۳. ویژگی‌ها و الزامات یک دادگاه تخصصی خانواده
معیارهای علمی، روان‌شناختی، اجتماعی و حقوقی لازم برای قضات و مجموعه دادگاه بررسی میشود.
۴. تجربه‌های بین‌المللی
نویسنده با بررسی کشورهای مختلف، چالش‌ها و موفقیت‌های آنان در ایجاد محاکم خانواده را تحلیل کرده و سپس با ایران مقایسه می‌کند. در پایان این فصل، نقدها و پیشنهادهایی برای تقویت ساختار دادرسی خانواده ارائه شده است.
فصل سوم: تأثیر صلاحیت تخصصی بر آیین دادرسی خانواده
۱. تأثیر بر روند دادرسی
نویسنده توضیح می‌دهد که دادگاه تخصصی چگونه باعث:
کوتاه شدن فرآیند رسیدگی
کاهش تعداد پرونده‌های معلق
تناسب بهتر تصمیمات قضایی با ماهیت خانواده میشود.
۲. تأثیر بر کیفیت دادرسی
این بخش بر نقش تخصصی‌سازی در:
افزایش عدالت
کاهش تعارضات
بهبود رضایت طرفین تمرکز دارد.
۳. مقایسه دادگاه خانواده تخصصی با دادگاه عمومی
تفاوت در فرآیند رسیدگی، تخصص قاضی، ادله پذیرفته‌شده، بار روانی بر خانواده و کیفیت تصمیمات تحلیل میشود.
فصل چهارم: رأی وحدت رویه ۷۶۹ دیوان عالی کشور و آثار آن
در این فصل متن رأی وحدت رویه شماره ۷۶۹ بررسی و تحلیل میشود. محورهای اصلی عبارت‌اند از:
۱. تبیین مفاد رأی
رأی ۷۶۹ نقطه عطفی در تعیین تکلیف صلاحیت‌های دادگاه خانواده است و نویسنده ساختار حقوقی آن را به تفصیل بررسی می‌کند.
۲. پیامدهای مثبت و منفی
آثار مثبت: انسجام رویه، کاهش تعارضات، شفاف‌سازی اختیارات
آثار منفی: چالش در اجرا، ابهامات ناشی از تفسیر مفاهیم جدید
۳. نحوه پیاده‌سازی رأی
در این بخش چالش‌های عملی در اجرای رأی و نتایج مثبت آن—including ارتقای کارآمدی و نظم دادرسی—بیان شده‌اند.
فصل پنجم: جمع‌بندی، نتیجه‌گیری و پیشنهادات
کتاب با جمع‌بندی روشن به پایان می‌رسد:
وجود دادگاه تخصصی خانواده یک ضرورت حقوقی و اجتماعی است.
رأی وحدت رویه ۷۶۹ نقشی کلیدی در ارتقای دادرسی خانواده داشته است.
برای تکمیل این روند، اصلاحات تقنینی و قضایی ضروری است. در پایان، پیشنهادات کاربردی برای قانونگذار و قوه قضاییه ارائه شده است.
