کتاب «ژئومورفولوژی ساحلی دریای خزر با تأکید بر جلگه غربی» نوشته‌ی دکتر زهرا حاجی کریمی و دکتر زهرا رنجبرباروق اثری پژوهشی و دانشگاهی است که به بررسی علمی فرآیندهای زمین‌ریخت‌شناسی (ژئومورفولوژیکی) در سواحل جنوبی و به‌ویژه جلگه‌ی غربی دریای خزر می‌پردازد.
🔹 ساختار و محتوای کتاب
کتاب در چهار فصل اصلی تنظیم شده است:
فصل اول: عوامل و فرآیندهای ژئومورفیک رودخانه‌ای مؤثر بر سواحل دریای خزر
در این فصل مفاهیم پایه‌ای چون سطح اساس، حفر رودخانه، نقش تکتونیک و ایزوستازی، تأثیر اقلیم و فعالیت‌های انسانی بررسی میشود. نویسندگان نشان می‌دهند چگونه تغییرات تکتونیکی، اقلیمی و انسانی در مسیر رودخانه‌ها موجب دگرگونی در شکل زمین، الگوی زهکشی، پادگانه‌های آبرفتی و دره‌ها شده و در نهایت بر سواحل خزر اثر می‌گذارند.
فصل دوم: تأثیر نوسانات سطح آب دریای خزر از هولوسن تاکنون
در این بخش به تغییرات تاریخی تراز آب خزر پرداخته میشود؛ از دوران یخبندان و پس از آن تا سده‌های اخیر. تحلیل‌های زمین‌شناسی و اقلیمی نشان می‌دهد که پیشروی و پس‌روی‌های مکرر آب دریا، عامل اصلی تغییر خطوط ساحلی، رسوب‌گذاری و فرسایش در نواحی جنوبی و غربی خزر بوده است.
فصل سوم: ویژگی‌های محیطی و ژئومورفولوژی جلگه‌ی غربی خزر
در این فصل، واحدهای ژئومورفولوژیک منطقه (البرز، تالش و جلگه‌ی ساحلی) و حوضه‌های اصلی رودخانه‌ای مانند کرگان‌رود، شفارود، شلمان‌رود و پل‌رود معرفی می‌شوند. نویسندگان با تکیه بر داده‌های توپوگرافی، زمین‌شناسی و اقلیمی، ساختار زمین، گسل‌ها، مخروط‌افکنه‌ها، پادگانه‌های دریایی و رسوبات جلگه‌ای را تحلیل می‌کنند.
فصل چهارم: تغییر خط ساحلی دریای خزر در جلگه غربی
در این فصل تغییرات زمانی خط ساحل در محدوده‌ی رودسر تا شمال تالش بررسی شده و نقش تکتونیک، نوسانات سطح دریا و فرآیندهای رسوبی در این تغییرات توضیح داده میشود. به کمک داده‌های تاریخی و تصویربرداری، روند پیشروی، پس‌روی و فرونشست‌های موضعی سواحل تحلیل شده است.
🔸 جمع‌بندی
این کتاب با رویکردی علمی و تحلیلی، نشان می‌دهد که سواحل جنوبی خزر سامانه‌ای پویا و ناپایدار است که تحت تأثیر عوامل زمین‌ساختی، اقلیمی و انسانی به طور پیوسته در حال تغییر است. تمرکز بر جلگه‌ی غربی خزر (تالش تا رودسر) آن را به منبعی ارزشمند برای پژوهشگران رشته‌های ژئومورفولوژی، جغرافیای طبیعی، زمین‌شناسی و مدیریت سواحل تبدیل کرده است.
